Dla milionów ludzi Biblia jest przede wszystkim objawieniem się Boga Stwórcy, Słowem Bożym, które jest duchowym przewodnikiem, które kształtuje ich życie i wartości. Właśnie to doświadczenie duchowe stanowi kluczową część jej unikalności – to księga, która nie tylko opisuje wydarzenia historyczne, ale jej treść ma moc zmiany życia ludzi. Biblia to tak naprawdę zbór ksiąg, który powstawał przez ponad 1500 lat (od około 1400 r.p.n.Ch do około 95 roku). Została napisana przez co najmniej czterdziestu różnych autorów, w różnych kontekstach historycznych, geograficznych i kulturowych. Autorzy ci doświadczali spotkania z tym samym Bogiem i dlatego mimo tej całej różnorodności, ich teksty zachowują wewnętrzną spójność w przekazywanych słowach Boga, ideach o Bogu, moralności i człowieku. W tym duchowym kontekście Biblia przedstawia również spójną narrację o Bożym planie zbawienia dla ludzkości, który zaczyna się od stworzenia, a kończy na apokalipsie – wydarzeniach, które zakończą istnienie tego świata. Koncepcja przedstawienia historii jako procesu zbawienia jest czymś wyjątkowym w literaturze religijnej. Biblia zawiera wiele różnych gatunków literackich, takich jak poezja, proza, prawo, przypowieści, mądrości, proroctwa, listy, narrację historyczną i apokalipsy. To sprawia, że jest niezwykle bogata pod względem formy i treści. Bóg ukazuje w niej plan obejmujący całą historię i cały świat „wszystkie narody, pokolenia, ludy i języki”.
Niektórzy nazywają Biblię listem miłosnym Boga do człowieka, ponieważ opisuje sposób w jaki Bóg w całej historii zabiegał o serca ludzi. Jest w niej ukazany najwyższy stopień miłości – zastępcza śmierć za drugiego człowieka. Stary Testament to część Biblii przygotowująca ludzkość na przyjście Boga-człowieka, Mesjasza. Jest w nim zawarte ponad 300 proroctw pokazujących jak rozpoznać Mesjasza. To właśnie On przez swoją śmierć na krzyżu jest wypełnieniem tej niezwykłej miłości Boga do człowieka. Wypełnienie proroctw w Jezusie Chrystusie uwiarygadnia Boga i Jego plan dla ludzi. Nowy Testament zaś jest przede wszystkim zapisem objawienia się Mesjasza dla ludzkości, oraz wyjaśnieniem sensu Jego życia, śmierci i zmartwychwstania.
Z literackiego punktu widzenia Biblia jest jednym z najstarszych i najbardziej wpływowych dzieł w dziejach świata. Była inspiracją dla wielu dzieł literatury światowej, od „Wyznań” Augustyna, poprzez „Boską komedię” Dantego po twórczość Williama Szekspira która jest pełna odniesień do Biblii, zarówno w warstwie językowej, jak i symbolicznej. Niektórzy wyliczyli, że Szekspir włączył do swych sztuk ponad 1000 zwrotów z Biblii, co sprawia, że wiele osób przekonanych, że przytacza Szekspira, w rzeczywistości cytuje Biblię. Kultura Zachodu przez wieki kształtowana była przez biblijne opowieści, które wpleciono w literaturę, poezję, a także w dramat, teatr i film. Biblia stała się nie tylko źródłem moralnych nauk, ale również inspiracją do poszukiwań literackich i filozoficznych, pozwalając twórcom na analizę ludzkiej natury, winy, zbawienia i łaski. Podobnie w kulturze Wschodu w dziełach Dostojewskiego, Sołowiowa, Tołstoja, Czechowa i Gogola jest pełno odniesień do Biblii i jej moralności, które mają na celu zgłębienie duchowych i filozoficznych pytań o życie, cierpienie i zbawienie człowieka.
Nie ma dziedziny sztuki, która by nie została w jakiś sposób zainspirowana Biblią. W malarstwie, rzeźbie, muzyce i architekturze znajdujemy niezliczoną ilość dzieł, które nawiązują do biblijnych motywów. Od renesansowych fresków Michała Anioła w Kaplicy Sykstyńskiej po arcydzieła malarzy takich jak Rembrandt czy Caravaggio. Salvador Dalí w swojej sztuce często nawiązywał do biblijnych postaci i motywów, zwłaszcza w późniejszych latach swojej twórczości. Jednym z najbardziej znanych dzieł z elementami chrześcijańskimi jest „Chrystus świętego Jana od Krzyża”, w którym przedstawia ukrzyżowanego Jezusa w sposób niezwykle surrealistyczny, z widokiem na ziemię z perspektywy nieba – ukazując ciemną przepaść (grzech) oddzielającą te dwie sfery. Na Wschodzie zaś od ikon Rublowa po malarstwo Ivanova (np. „Chrystus ukazuje się ludowi”) – Biblia stała się kanwą dla przedstawiania ludzkich emocji, relacji z Bogiem i egzystencjalnych pytań o życie, śmierć i zbawienie. W muzyce, szczególnie w utworach klasycznych, takich jak oratoria Händla (np. „Mesjasz”), motywy biblijne również zajmują centralne miejsce, oddziałując na słuchaczy swoją potęgą emocjonalną. Również muzyka Bacha jest pełna odniesień do chrześcijańskich idei, takich jak grzech, pokuta, zbawienie, miłość Boża i cierpienie. Bach używał biblijnych tekstów i hymnicznych motywów, aby wyrazić swoje osobiste przeżycia duchowe. Pasja według św. Mateusza i Pasja według św. Jana – to monumentalne kompozycje, które opowiadają o męce i śmierci Jezusa Chrystusa. Zawierają one zarówno elementy narracyjne, jak i medytacyjne, wyrażając głębokie przeżycia duchowe związane z wydarzeniami Wielkiego Piątku. Bach skomponował również około 200 kantat, z których wiele ma wyraźnie chrześcijański charakter, odnosząc się do biblijnych tekstów. Także współczesna sztuka, mimo rozwoju nowych prądów, wciąż korzysta z biblijnych odniesień, podejmując tematykę chrześcijańską w różnorodny sposób.
Biblia miała ogromny wpływ na kształtowanie systemów prawnych w wielu krajach. Prawo kanoniczne, rozwinięte na bazie nauk biblijnych, miało znaczący wpływ na prawo cywilne w średniowiecznej Europie. Współczesne systemy prawne, zwłaszcza w krajach zachodnich, nadal czerpią z biblijnych zasad sprawiedliwości, chociaż interpretacja tych zasad zmieniała się na przestrzeni wieków. Z kolei biblijne wartości, takie jak: troska o ubogich, sprawiedliwość i miłosierdzie, są integralną częścią wielu współczesnych debat etycznych, zwłaszcza w kontekście praw człowieka i solidarności społecznej. Współczesne ruchy społeczne walczące o prawa człowieka także czerpią inspirację z biblijnych nauk o równości i godności każdej osoby.
Wszystkie te elementy razem ukazują unikalność Biblii, która przez wieki miała nie tylko znaczenie duchowe, ale również kulturowe, filozoficzne i społeczne, wpływając na rozwój cywilizacji oraz kształtując duchową tożsamość milionów ludzi. Biblia, jako tekst o niezrównanej sile oddziaływania, pozostaje do dzisiaj nie tylko fundamentem duchowym dla wierzących, ale także trwałym elementem kultury globalnej. Jej wpływ na literaturę, sztukę, prawo i etykę jest nieoceniony, a jej przesłanie wciąż ma moc inspirującą, zarówno dla wierzących, jak i dla tych, którzy traktują ją jako ważny element dziedzictwa kulturowego. Bez względu na to, w jakim kontekście jest interpretowana, Biblia pozostaje najważniejszym źródłem refleksji nad ludzką egzystencją, moralnością i sensem życia. W historii świata istnieje oczywiście wiele innych „ksiąg świętych”, które pełnią kluczową rolę w różnych religiach. Wśród nich znajdują się Koran, Wedy, Talmud, Tripitaka, Tao Te Ching i inne. Choć wszystkie te teksty uzurpują sobie przewodzenie wyznawcom różnych religii czy filozofii w ich w duchowej drodze, ich zawartość, struktura, podejście do Boga i rola w tradycji religijnej różnią się od Biblii w zdecydowany sposób. Biblia nie tylko jest przewodnikiem, ale opisuje więź Boga z człowiekiem i realizację objawienia się Boga na przestrzeni wieków. Pokazuje, że Bóg objawił się nie tylko w słowach, ale także w historiach, wydarzeniach i osobach, które są częścią jej treści. To sprawia, że Biblia jest postrzegana jako „żywe” Słowo Boże, mające bezpośredni wpływ na życie wierzących. W tradycji chrześcijańskiej objawienie Boga osiąga kulminację poza spisanym tekstem, w osobie Jezusa Chrystusa, który jest Słowem Bożym w ciele.
Zaskakującym jest, że Biblia w różnych okresach historii, aż do dnia dzisiejszego jest zakazywana i często samo jej posiadanie było i jest karane śmiercią. W średniowieczu, szczególnie na terenach i w państwach gdzie Kościół katolicki miał władzę, Biblia praktycznie była niedostępna. Dostęp miało tylko duchowieństwo i to w języku łacińskim. Tłumaczono to dobrem wiernych. I tak na przykład papież Grzegorza IX (inicjator inkwizycji) na Synodzie w Narbonne oświadczył: „Panu Bogu upodobało się i podoba jeszcze dziś, żeby Pismo Św. pozostało nieznane, ażeby ludzi do błędów nie przywodziło”. Dlatego niektórzy tłumacze Biblii na języki narodowe zapłacili za to życiem. Najbardziej znanym przykładem jest Williama Tyndale – pierwszy tłumacz Księgi na język angielski z języków oryginalnych, który w XVI wieku został spalony na stosie. Nieco później zaś Biblia przetłumaczona przez Marcina Lutra stała się kluczowym elementem buntu przeciw naukom Kościoła katolickiego i podstawą Reformacji w Niemczech, a wraz z powstawaniem tłumaczeń na inne języki i w innych państwach. Co zastanawiające, nawet w stosunkowo niedawnych czasach XX wieku, w krajach rządzonych przez ateistyczne reżimy komunistyczne, Biblia była traktowana jako księga zakazana. Była postrzegana jako zagrożenie dla jedności ideologicznej i władzy państwowej. A nawet współcześnie w Uzbekistanie, Korei Północnej, Arabii Saudyjskiej oraz na Malediwach, samo posiadanie Biblii jest zabronione prawem. Tak więc historia i współczesność pokazuje, jak bardzo treści i wpływ Biblii na ludzi były i są postrzegane jako zagrożenie dla różnorakich ideologii i reżimów.
Na koniec chciałbym podkreślić, że teksty Starego i Nowego Testamentu stanowią ogromną skarbnicę wiedzy na temat Boga, człowieka, relacji międzyludzkich, a nawet tego, co dzieje się po przekroczeniu granicy życia i śmierci. Czytanie Pisma Świętego może być szczególnie początkowo dość trudne, ponieważ wymaga pokory i uznania, że nasza wiedza o realiach dawnych czasów, sposobach myślenia ówczesnych ludzi oraz używanych formach literackich jest ograniczona. Jednakże, biorąc pod uwagę, że jest to Słowo Boga skierowane do każdego człowieka, wystarczą dobra wola i uczciwość, aby zrozumieć tekst w duchu intencji jego głównego Autora. Zakończę ten tekst za Mikołajem Rejem, ojcem literatury polskiej: „A nie czytaj sobie Pisma Świętego, jako fabuł, tylko dla rozkoszy a dla krotofile swojej, ale sobie pilnie uważaj a rozważaj, iż co sie kolwiek z wiernemi działo w dziwnych niebezpieczeństwach a prześladowaniu, to sie też iście z tobą nieomylnie dziać będzie…”
Pastor Robert Boryczka
Ps. Artykuł powstał z okazji wystawy „Historia Biblii”, która miała miejsce od 1-18 kwietnia w Rabce-Zdroju.
